Mindfulness - als middel tegen stress, angstigheid en burnout

Mindfulness is een term die de laatste jaren erg populair is geworden in Nederland en de rest van West-Europa als training en behandeling tegen stress, inclusief angstigheid, piekeren, somberheid, en preventie van en herstel na burnout. In ons land is het geïntroduceerd naar aanleiding van de populariteit van de op mindfulness gebaseerde benadering van dr. J. Kabat-Zinn van de Universiteit van Massachusetts in Amerika. Hij heeft daar eind jaren '70 een training ontwikkeld, de Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) om klachten van stress, angstigheid en somberheid te doen verminderen. Inmiddels is er redelijk wat onderzoek naar dit programma gedaan, ook bij ons (klik daarvoor hier), en is de training effectief gebleken. Later is mindfulness ook ingezet in tegen andere zaken, zoals het voorkomen van terugval in depressie bij mensen die herhaaldelijk depressieve perioden hebben (Mindfulness-Based Cognitive Therapy: MBCT). Mindfulness als term is echter veel ouder en stamt oorspronkelijk uit de boeddhistische levensbeschouwing gericht op het oplossen van het menselijk lijden. De huidige training zoals die wordt gegeven is echter ontdaan van ieder vorm van ideologie of religie en is dus voor iedereen geschikt.

Patronen doorbreken met mindfulness

Je kunt mindfulness misschien nog het beste uitleggen aan de hand van zijn tegenpool: mindlessness oftewel een mentale staat die zich kenmerkt door het ‘draaien op automatische piloot’, volgens automatische patronen van gedachten, gevoelens, en gedrag, in de loop der jaren zo ingesleten en die je niet erg in de hand hebt en samengaat met veel oordelen over hoe dingen gaan en zouden moeten gaan. Mindfulness wordt dan ook gezien als envoudig "aandachtig zijn voor wat er in het moment zelf plaatsvindt, op een milde, niet-oordelende manier" (Kabat-Zinn).  

Gevolgen van stress

Bijvoorbeeld: je loopt in je eigen huis naar boven en daar aangekomen vraag je je af wat je er ook ging doen. Dit komt omdat je onder het lopen niet in aandacht was bij wat je aan het doen bent, maar aan het denken was aan allerlei andere zaken. Dit denken gaat automatisch, zonder dat je daarvoor bewust hebt gekozen. Zo laten wij ons vaak leiden door automatische gedachten en gevoelens, waar we niet voor hebben gekozen en die we niet echt in de hand hebben. In het hiergenoemde voorbeeld is het niet zo erg, maar je kunt je voorstellen dat het op automatische piloot denken, voelen en handelen als gevolg heeft dat

a) je vaak niet zelf bewust kiest voor wat het beste voor je is in een bepaalde situatie (want de keuze wordt bepaald door die automatische gedachten etc.), en

b) je leven je in min of meerdere mate ontgaat (omdat je er met je aandacht niet echt bij bent).

Het gevaar van stress, of gevoelens van angstigheid of somberheid, ligt dan ook gauw op de loer in onze gejaagde, hoge eisen stellende maatschappij. 

Bewustzijn laten groeien

Mindfulness wordt wel eens vertaald met opmerkzaamheid of aandachtigheid en is dus het tegenovergestelde van mindlessness: je simpelweg van moment tot moment ten volle bewust zijn van wat er gaande is op dat moment. Dat klinkt eenvoudig, maar is lastig. Wil je je namelijk echt volledig bewust zijn van iets van moment tot moment, moet je het jouw volledige aandacht geven. Volledige aandacht houdt in een volledig open en oordeevrije aandacht voor dat moment. Dit betekent op zijn beurt

a)      Een aandacht voor het moment zelf en niets anders (moeilijk omdat we meestal al gauw aan iets anders zitten te denken)

b)      Een aandacht die open is voor wat dan ook op een moment: de situatie waarin je je bevindt, prikkels die via je zintuigen binnenkomen, maar ook je eigen gedachten, gevoelens, etc. (niet tegelijk uiteraard). Wil je de automatische patronen van denken en voelen doorbreken, zul je je eerst goed bewust van ze moeten worden.

c)      Een aandacht die zonder oordeel is over datgene dat zich afspeelt op dat moment. Dit is misschien wel het lastigste aspect. In plaats van alles voortdurend beoordelen en veroordelen, indelen in “dit moet of wil ik” versus “dat wijs ik af” de dingen gewoon meer nemen zoals ze zijn. Inclusief onszelf: ook onszelf gewoon meer nemen zoals we zijn (het is op dit moment ook nu eenmaal zo, het heeft weinig zin het te ontkennen of af te wijzen, dat schept alleen maar spanning). 

Dit wil niet zeggen dat alles onveranderbaar is en je alles passief ondergaat. Niets is minder waar. Echte aandacht voor het moment leert je dat alles voortdurend in verandering is en als je er maar echt voor openstaat, je ook zelf (radicaal) kunt veranderen, als je je ten volle bewust wordt van de processen in jezelf. Die verandering vindt alleen niet plaats door middel van je wil, maar meer van nature, vanzelf, in overeenstemming met de werkelijke “aard van het beestje”, dat meer ruimte krijgt.

Voor informatie over de inhoud van de training, klik hier, voor praktische zaken rondom de training, klik hier.